Έπειτα από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 η εξάπλωση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στα ελληνικά και όχι μόνο εδάφη, ξεκινάει μια περίοδο υποδούλωσης των Ελλήνων κάτω από πολύ δύσκολες και σκληρές συνθήκες. Ένας ζυγός που είχε ως στόχο τον αφανισμό της ελληνικής ταυτότητας.
Όπως στην Γαλλική επανάσταση προηγήθηκε ο Διαφωτισμός που τροφοδότησε με αξίες και ιδεώδη τους ανθρώπους που θα άλλαζαν τον ρου της γαλλικής και όχι μόνο ιστορίας, έτσι και στην ελληνική επανάσταση οι Έλληνες διαφωτιστές της Ευρώπης ύψωσαν ιδέες που βασίστηκαν στην αρχαιά ελληνική φιλοσοφία, στον ευρωπαϊκό διαφωτισμό και στην μέγιστη αγάπη για την πατρίδα τους και έβαλαν τα θεμέλια μιας ελπιδοφόρας ιδέας…της ελευθερίας.
Η Φιλική εταιρεία
Ταυτόχρονα, το 1814 στην Οδησσό της Ρωσίας τρεις έμποροι , ο Νικόλαος Σκουφάς, ο Εμμανουήλ Ξανθός και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, δημιούργησαν μια μυστική οργάνωση που κύριο στόχο είχε την εκκίνηση μιας πιο συστηματικής και οργανωμένης προετοιμασίας του ξεσηκωμού των Ελλήνων, τη Φιλική εταιρεία. Ενώ ξεκίνησε με αργό ρυθμό κατά το 1820 εξαπλώνεται σε όλες σχεδόν τις περιοχές της Ελλάδας και τις περισσότερες ελληνικές παροικίες του εξωτερικού. Ανάμεσα στα μέλη της πεφωτισμένοι λόγιοι και επιστήμονες της εποχής, αλλά και προεστοί και κληρικοί οι οποίοι δε είχαν καθοριστικό ρόλο στη μύηση των μελών με ιερό όρκο. Τους πρώτους μήνες του 1821 τα μέλη της αριθμούν δεκάδες χιλιάδες. Η οργάνωση είχε υπερβεί τα ίδια της τα όρια.
To 1818 η έδρα της Φιλικής μεταφέρθηκε από την Οδησσό στην Κωνσταντινούπολη, δηλαδή στην καρδιά της Οθωμανικής εξουσίας, ενώ ο θάνατος του Σκουφά ήταν σοβαρή απώλεια. Με αφορμή αυτό το γεγονός και με δεδομένη τη ραγδαία εξάπλωσή της, οι υπόλοιποι από τους ιδρυτές επιχείρησαν να βρουν μια μεγάλη προσωπικότητα να αναλάβει τα ηνία, θέλοντας να της προσδώσουν μεγαλύτερο κύρος και αίγλη. Το 1820 αρχηγός της Φιλικής Εταιρίας έγινε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης.
Η έναρξη της επανάστασης
Η Ελληνική Επανάσταση ξεκίνησε τους πρώτους μήνες του 1821. Στη Μολδαβία και στη Βλαχία απέτυχε, ενώ στο νότιο ελλαδικό χώρο μπόρεσε να αντιμετωπίσει τον οθωμανικό στρατό και να ελέγξει την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα και αρκετά νησιά στο Αιγαίο. Η Επανάσταση στην Πελοπόννησο ξεκίνησε το Μάρτιο του 1821.
Την περίοδο 1821–1825 οι επαναστάτες μπόρεσαν να ελέγξουν το νότιο ελλαδικό χώρο. Αυτό το κατάφεραν με μάχες κυρίως σε ορεινές περιοχές με άτακτα (δηλαδή όχι οργανωμένα) στρατεύματα. Εκεί ο οθωμανικός στρατός δεν μπορούσε να τους αντιμετωπίσει εύκολα. Από την αρχή της Επανάστασης οι μουσουλμάνοι στην Πελοπόννησο και στη Στερεά Ελλάδα κλείστηκαν στα κάστρα και στις οχυρωμένες πόλεις. Στα τέλη Μαΐου 1821 οι Οθωμανοί είχαν μόνο την Τριπολιτσά (Τρίπολη) και τα κάστρα. Οι επαναστατημένοι είχαν τον έλεγχο στην ύπαιθρο, στα χωριά και στις πόλεις που δεν είχαν οχύρωση.
Μέχρι τις αρχές του 1822, εκτός από την Πελοπόννησο, είχαν επαναστατήσει η Στερεά Ελλάδα και η Κρήτη, τα περισσότερα νησιά στο Αιγαίο και ορισμένες περιοχές στην Ήπειρο, στη Θεσσαλία και στη Μακεδονία. Οι επαναστάτες κατόρθωσαν μέχρι τα μέσα του 1822 να πάρουν από τους Οθωμανούς μια αρκετά μεγάλη περιοχή: τη Στερεά Ελλάδα, την Πελοπόννησο και αρκετά νησιά στο Αιγαίο. Η Επανάσταση κυριάρχησε μόνο στις περιοχές που ζούσαν σχετικά λίγοι μουσουλμάνοι και ήταν μακριά από τα μεγάλα οθωμανικά στρατιωτικά κέντρα. Στην Ήπειρο, στη Θεσσαλία, στη Μακεδονία και στη Χίο οι επαναστάτες δεν άντεξαν και οι Οθωμανοί κατάφεραν να καταπνίξουν τις επαναστάσεις μέχρι το καλοκαίρι του 1822.
Τα πιο σημαντικά γεγονότα στα δύο πρώτα χρόνια της Επανάστασης ήταν η άλωση της Τριπολιτσάς (εκεί είχαν την έδρα τους η οθωμανική διοίκηση και ο στρατός της Πελοποννήσου) και η μάχη στα Δερβενάκια. Εκεί ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης πέτυχε μια από τις πιο αποφασιστικές νίκες αυτή την περίοδο, γιατί με αυτή οι επαναστάτες σταθεροποίησαν την κυριαρχία τους στην Πελοπόννησο.
Για το σουλτάνο η Επανάσταση ήταν ανταρσία ενάντια στη νόμιμη εξουσία του. Ο Πατριάρχης, ο ανώτατος κλήρος και οι Φαναριώτες ήταν αξιωματούχοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Γι’ αυτό ο σουλτάνος πίστευε ότι έπρεπε να εμποδίσουν την ανταρσία. Έτσι στράφηκε εναντίον τους και εκτέλεσε ορισμένους ανώτατους κληρικούς και Φαναριώτες, ανάμεσά τους και τον πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄. Αλλά και σε διάφορες πόλεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ορισμένοι μουσουλμάνοι σκότωσαν ορθόδοξους και λεηλάτησαν τις περιουσίες τους. Ήθελαν να τους τρομοκρατήσουν, για να μην επεκταθεί η Επανάσταση και σε άλλες περιοχές. Ο σουλτάνος δεν πήρε στα σοβαρά τους επαναστάτες, γι’ αυτό και δεν έστειλε από την αρχή ισχυρό στρατό να καταπνίξει την Ελληνική Επανάσταση. Θεωρούσε ότι οι Έλληνες δε θα τα κατάφερναν χωρίς βοήθεια από τη Ρωσία.
Σύσταση ελληνικού κράτους – Α’ Εθνοσυνέλευση
Από τις πρώτες μέρες του αγώνα οι επαναστάτες οργάνωσαν τη διοίκηση στο νέο ελληνικό κράτος, την οποία έλεγχαν οι προεστοί. Στα τέλη του 1821 έγινε στην Επίδαυρο η Α΄ Εθνοσυνέλευση (δηλαδή η συνέλευση με τους αντιπρόσωπους από το ελληνικό έθνος) με στόχο να δημιουργήσει την κεντρική διοίκηση που θα συντόνιζε την Επανάσταση. Η Α΄ Εθνοσυνέλευση διακήρυξε την πολιτική ύπαρξη του ελληνικού έθνους, ψήφισε ένα φιλελεύθερο σύνταγμα, το Προσωρινό πολίτευμα της Ελλάδας, και όρισε ύστερα από εκλογές κεντρική διοίκηση. Το σύνταγμα ακολούθησε τη διάκριση των εξουσιών (νομοθετική, εκτελεστική και τη δικαστική). Στην κεντρική διοίκηση συμμετείχαν κυρίως προεστοί και ετερόχθονες πολιτικοί, όχι όμως οι οπλαρχηγοί (που πολεμούσαν και είχαν αποκτήσει λαϊκή υποστήριξη από τις επιτυχίες τους). Επιπλέον, η κεντρική εξουσία δεν ήταν ακόμη ισχυρή, κυρίως γιατί δεν είχε αρκετά χρήματα για να οργανώσει και να ελέγχει το κράτος.
Β’ Εθνοσυνέλευση
Την άνοιξη του 1823 έγινε η Β΄ Εθνοσυνέλευση στο Άστρος της Αρκαδίας. Η Β΄ Εθνοσυνέλευση αναθεώρησε (άλλαξε) το σύνταγμα, ενίσχυσε την κεντρική διοίκηση και όρισε ύστερα από εκλογές νέο Εκτελεστικό και Βουλευτικό. Όμως το Βουλευτικό (όπου κυριαρχούσαν οι προεστοί) είχε μεγαλύτερες εξουσίες από το Εκτελεστικό. Μετά τη Β΄ Εθνοσυνέλευση οι οπλαρχηγοί και ορισμένοι προεστοί (κυρίως από την Πελοπόννησο) δυσαρεστήθηκαν που δεν πήραν σημαντικά αξιώματα. Τότε σιγά σιγά δημιουργήθηκαν δύο αντίπαλες ομάδες και διοικήσεις: αυτοί που υποστήριζαν μια ισχυρή κεντρική διοίκηση και οι αντίπαλοί τους, που ήθελαν να διατηρήσουν τα προνόμια που είχαν την οθωμανική περίοδο. H σύγκρουση οδήγησε σε δύο εμφύλιους πολέμους (1824 και 1825). Νίκησαν αυτοί που ήθελαν να δημιουργήσουν ένα συγκεντρωτικό κράτος με φιλελεύθερους θεσμούς.
Η θέση των Μεγάλων Δυνάμεων
Για να πετύχει η Επανάσταση δεν έφτανε η νίκη στον πόλεμο και οι νέοι πολιτικοί θεσμοί. Έπρεπε να την υποστηρίξουν και να την αναγνωρίσουν οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής (η Μεγάλη Βρετανία, η Ρωσία, η Αυστρία, η Γαλλία, η Πρωσία), σε μια περίοδο που αυτές ήταν ενάντια σε κάθε επαναστατικό κίνημα. Όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση οι Μεγάλες Δυνάμεις στην Ευρώπη, ακόμη και η Ρωσία (που οι επαναστατημένοι πίστευαν ότι θα τους βοηθήσει), κράτησαν αρνητική στάση. Οι Μεγάλες Δυνάμεις άρχισαν να αλλάζουν στάση απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση μετά το 1822. Βασική αιτία ήταν ο ανταγωνισμός τους για το ποια από αυτές θα ελέγχει την ανατολική Μεσόγειο.
Το 1825 είναι μια κρίσιμη χρονιά για την Ελληνική Επανάσταση. Οι εμφύλιες συγκρούσεις περιορίζονται, αλλά μια καλά οργανωμένη οθωμανική αντεπίθεση απειλεί την Ελληνική Επανάσταση. Όμως η Μεγάλη Βρετανία και η Ρωσία αλλάζουν πολιτική απέναντι στους επαναστατημένους Έλληνες, κι αυτή η αλλαγή οδηγεί τελικά στο ελεύθερο και ανεξάρτητο ελληνικό κράτος.
Στις αρχές του 1825 ο Ιμπραήμ φτάνει στην Πελοπόννησο και πολύ γρήγορα καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της. Την ίδια εποχή ξεκινάει και ο Κιουταχής την εκστρατεία του. Καταλαμβάνει τη δυτική Στερεά Ελλάδα και αρχίζει να πολιορκεί το Μεσολόγγι. Αφού κυριεύει το Μεσολόγγι (1826), ο Κιουταχής καταλαμβάνει μέχρι το 1827 την υπόλοιπη Στερεά Ελλάδα και ο Ιμπραήμ το μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου. Οι Έλληνες προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν τον Ιμπραήμ και τον Κιουταχή, χωρίς όμως αποτελέσματα. Από τις επαναστατημένες περιοχές ελέγχανε μόνο τα νησιά Αίγινα, Πόρο, Ύδρα, Σπέτσες, Σάμο και Κυκλάδες, το Ναύπλιο, την Αργολίδα και την Κορινθία, τα Μέγαρα με τη γύρω περιοχή και τη Μάνη, που είχε καταφέρει να αποκρούσει τις επιθέσεις του Ιμπραήμ. Η απελπισία είχε κυριεύσει τους επαναστατημένους
Η πολιορκία και η έξοδος του Μεσολογγίου (Απρίλιος 1826)
Η πολιορκία του Μεσολογγίου είναι ένα από τα πιο δραματικά επεισόδια στην Ελληνική Επανάσταση. Κράτησε ένα χρόνο (Απρίλιος 1825 – Απρίλιος 1826) και ήταν η πρώτη φορά που ο οθωμανικός στρατός δε σταμάτησε τον πόλεμο το χειμώνα. Αντίθετα το Δεκέμβριο ήρθε και ο Ιμπραήμ να βοηθήσει τον Κιουταχή. Η πόλη τότε αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα. Οι πολιορκημένοι βασανίζονταν από πείνα και δίψα. Όταν είδαν ότι δεν υπήρχε καμιά ελπίδα, τη νύχτα της 10ης προς την 11η Απριλίου 1826, επιχείρησαν την έξοδο: προσπάθησαν δηλαδή να βγουν από την πόλη και να περάσουν με τα όπλα μέσα από τον οθωμανικό στρατό για να βρεθούν σε ασφαλές μέρος. Όμως οι περισσότεροι σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν. Το Μεσολόγγι συγκίνησε πολλούς φιλέλληνες στις ευρωπαϊκές χώρες. Πάνω απ’ όλα όμως έγινε σύμβολο στον αγώνα για ελευθερία και έδειξε ότι η Επανάσταση στα πέντε χρόνια που κρατούσε είχε δημιουργήσει μια νέα κατάσταση: οι πολιορκημένοι αρνήθηκαν όλες τις προτάσεις να παραδοθούν και προτίμησαν την έξοδο.
Γ’ Εθνοσυνέλευση
Την άνοιξη του 1826 έγινε η Γ ΄ Εθνοσυνέλευση μέσα σε άσχημο κλίμα που δημιουργήθηκε από την πτώση του Μεσολογγίου. Μπροστά στους κινδύνους που αντιμετώπιζε η Επανάσταση, η Γ ΄ Εθνοσυνέλευση ανέθεσε την κυβέρνηση στη Διοικητική Επιτροπή της Ελλάδας, μια ομάδα από έντεκα άτομα που θα μπορούσε να παίρνει γρήγορα αποφάσεις. Παράλληλα ζήτησε από το Βρετανό πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη να μεσολαβήσει για να γίνει ένας συμβιβασμός με το σουλτάνο. Μπροστά στον κίνδυνο να χαθούν όλα, οι Έλληνες ήταν έτοιμοι να δεχτούν μια περιορισμένη αυτονομία μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Η Γ ΄ Εθνοσυνέλευση σταματάει το έργο της ένα χρόνο λόγω του πολέμου. Το Μάρτη του 1827 ψηφίζει νέο σύνταγμα, το «Πολιτικό Σύνταγμα της Ελλάδας», ένα σύνταγμα ιδιαίτερα δημοκρατικό και φιλελεύθερο για την εποχή του. Επίσης, εκλέγει κυβερνήτη της Ελλάδας τον Ιωάννη Καποδίστρια. Όμως στο μέτωπο του πολέμου η Ελληνική Επανάσταση φαινόταν να σβήνει. Σώθηκε τελικά από τη Μεγάλη Βρετανία, τη Ρωσία και τη Γαλλία, που άλλαξαν στάση και υποστήριξαν ενεργά τους Έλληνες.
Η παρέμβαση υπέρ των Ελλήνων Από το 1824 η Ρωσία και η Μεγάλη Βρετανία, για διαφορετικούς λόγους η καθεμιά, υποστηρίζουν τα σχέδια για ένα αυτόνομο ελληνικό κράτος. Στη συνέχεια συνεργάζονται γι’ αυτό και με τη Γαλλία. Η Αυστρία και η Πρωσία δε συμμετέχουν στις συζητήσεις, γιατί υποστηρίζουν ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία πρέπει να μείνει ακέραια. Τελικά, ένας στόλος από βρετανικά, ρωσικά και γαλλικά καράβια καταστρέφει το στόλο του Ιμπραήμ που βρισκόταν στο λιμάνι Ναβαρίνο, στη νότια Πελοπόννησο (φθινόπωρο του 1827). Το καλοκαίρι του 1827 η Ελληνική Επανάσταση κινδύνευε να σβήσει, αλλά το φθινόπωρο του ίδιου έτους οι Έλληνες είχαν σοβαρές ελπίδες ότι θα κερδίσουν τουλάχιστον την αυτονομία τους.
Η Δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους
Το πιο σημαντικό πρόβλημα που είχε να αντιμετωπίσει ο Καποδίστριας ήταν ο Ιμπραήμ και οι Οθωμανοί: το 1828 κατείχαν ακόμη το μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας. Έπρεπε επίσης να λύσει οριστικά δύο ζητήματα σχετικά με το ελληνικό κράτος: αν θα ήταν ανεξάρτητο εθνικό κράτος ή θα ήταν αυτόνομο (με δική του διοίκηση) και θα πλήρωνε κάθε χρόνο φόρο υποτέλειας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. ποιες περιοχές θα περιλάμβανε τελικά.
Οι λύσεις και στα δύο ζητήματα είχαν άμεση σχέση με όσα ήθελαν η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία και η Ρωσία. Αρχικά και οι τρεις υποστήριζαν ένα αυτόνομο κράτος με περιορισμένα σύνορα. Ο Καποδίστριας, που ήταν ικανός διπλωμάτης, προσπαθούσε να πετύχει το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος.
Η θέση της Μεγάλης Βρετανίας, τελικά άλλαξε όταν το 1828 ο σουλτάνος έχασε τον πόλεμο με τη Ρωσία. Τότε η Μεγάλη Βρετανία, για να περιορίσει τη ρωσική επιρροή, πρότεινε το νέο ελληνικό κράτος να είναι ανεξάρτητο. Η Μεγάλη Βρετανία, η Ρωσία και η Γαλλία συμφώνησαν να στείλουν γαλλικό στρατό, που μέσα στο 1828 έδιωξε το στρατό του Ιμπραήμ από την Πελοπόννησο. Στη Στερεά Ελλάδα οι χιλιαρχίες κατόρθωσαν μέχρι το 1829 να διώξουν τα οθωμανικά στρατεύματα που είχαν απομείνει. Οθωμανοί έμειναν μόνο στην Αθήνα, στη Λαμία και στην Εύβοια, όπου προστατεύονταν από ισχυρά φρούρια.
Το Φεβρουάριο του 1830 η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία και η Ρωσία διακήρυξαν στο Λονδίνο την πλήρη (απόλυτη, χωρίς όρους) πολιτική ανεξαρτησία της Ελλάδας. Με το πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830 δημιουργείται ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, με μοναρχικό πολίτευμα. Επίσης ορίζονται τα σύνορά του προς Βορρά, σε μια γραμμή που ξεκινούσε από τον Αχελώο και τελείωνε στο Σπερχειό ποταμό.
